Het bos is om tal van redenen waardevol, ook als we bomen kappen

Hout is hernieuwbaar, het is een biologisch product. Hout wordt in de natuur ook gerecycleerd. Het CO2 dat na verbranding van hout terechtkomt in de atmosfeer, blijft daar niet zitten. Nieuwe bomen nemens tijdens hun groeiproces immers CO2 op uit de atmosfeer en slaan dit op in het hout, de CO2 blijft vervolgens ook weer opgeslagen in de latere houten producten. Dit is de eeuwige cyclus van opbouw en afbraak in de natuur, waardoor hout niet bijdraagt aan het broeikaseffect zoals veel niet-hernieuwbare producten. Dat is de kracht en het belang van biologische producten die we in de toekomst meer en meer gaan gebruiken.

Van belang is dus wel dat het hout niet uit roofbouw komt, waarbij het bos vernietigd wordt, maar uit een duurzaam beheerd bos gehaald wordt. Als je in een duurzaam beheerd bossysteem zit, spreek je namelijk van een CO2-neutraal systeem waar de hoeveelheid CO2 die je door verbranding in de atmosfeer brengt, opnieuw wordt opgenomen door het groeiend hout.

Kijkend naar de waarde van het bos voor het klimaat, hoe helpen bos en hout in de klimaatstrijd?

Bossen zijn heel belangrijk in het klimaatverhaal omdat ze dus CO2 opnemen. We kunnen op drie manieren positieve klimaateffecten behalen; we stapelen koolstof op in het bos, ook in het geoogste hout wordt koolstof opgestapeld, en we vervangen ook nog eens fossiele energie-intensieve materialen door hout. Daarbij is altijd de voorwaarde dat het duurzaam bosbeheer, bosrestauratie of bosuitbreiding betreft.

Als we aan bosherstel doen, nemen we CO2 uit de lucht en leggen we koolstof vast. De toename van biomassa in het bos, geeft een klimaat-koelend effect. Oogsten we hout uit duurzaam beheerd bos, dan blijft de hoeveelheid koolstof die in het bos opgestapeld is, constant, want bij duurzaam beheer oogsten we niet meer dan de natuurlijke bijgroei. Het hout zelf zorgt ook voor koolstofopslag. Gebruiken we hout voor langlevende producten, dan slaan we langdurig extra koolstof op wat helpt bij de afkoeling van de atmosfeer. Het derde positieve effect bereiken we dus door fossiele brandstoffen en fossiele energie-intensieve materialen als constructies van staal en beton (waar grote hoeveelheden energie voor nodig zijn) te vervangen door hout.

Bovendien doet bos ook veel voor het klimaat en de leefomgeving. Bomen kunnen het lokaal klimaat afkoelen. Bomen verdampen water via de bladeren en daarbij wordt warmte onttrokken aan de omgeving. Daarom brengt de aanwezigheid van bomen in een stad koeling in de zomer. Dat wordt natuurlijk ook steeds belangrijker in het kader van de klimaatverandering.

Heeft het bos, naast de waarde voor het klimaat, ook andere waarde?

Alle bossen in Europa beschouwen we als multifunctionele bossen; zij leveren een heel aantal diensten en goederen aan mensen. Sommige bossen zijn belangrijker voor houtproductie, zoals Scandinavische bossen; andere bossen hebben beschermingsstatus, zoals de oerbossen in Roemenië en Polen, die belangrijk zijn voor biodiversiteit. Maar bijvoorbeeld hier in Centraal België hebben we de Brabantse Wouden die multifunctioneel beheerd worden. Dit zijn ‘oude bossen’; bossen die altijd al bos geweest zijn. Hier staan mooie, dikke bomen die op duurzame manier worden opgekweekt en zodra ze kaprijp zijn, verwerkt worden tot prachtige houten producten. Tegelijkertijd gaan in deze fameuze wandelbossen jaarlijks miljoenen mensen recreëren. Bovendien staan deze bossen ook bekend om hun hoge biodiversiteit. Mensen begrijpen vaak niet dat het kappen van een boom kan samengaan met prachtige natuur. Duurzaam multifunctioneel beheer toont aan dat deze functies niet met elkaar in tegenspraak zijn en weldegelijk goed te combineren zijn.

Zo heeft Duitsland de meeste biomassa en koolstof in bossen (per hectare gerekend) en tegelijkertijd ook de meeste houtoogst per hectare per jaar. Bij duurzaam bosbeheer kan dit prima samengaan. We kennen in Europa een lange traditie (en hebben veel kennis) van multifunctioneel bosbeheer, waarbij mensen kunnen genieten van mooie houten producten en recreatie, zonder dat dit leidt tot vermindering van bosoppervlakte en degradatie van de natuurwaarde van het bos.

We moeten naar een duurzame, circulaire bio-economie, waarin hout een belangrijke rol heeft als grondstof in diverse toepassingen. Dit is weldegelijk mogelijk op een hernieuwbare manier zonder het bos aan te tasten. Er zijn veel voorbeelden gekend waar beheer juist nodig is voor het behouden van de ecosysteemwaarde. Zoals bij halfopen bossen waarin licht en ruimte zorgen voor inheemse biodiversiteit, die verloren kan gaan als we met de houtoogst stoppen. Zolang we hout uit duurzaam beheerde bossen gebruiken, weten we dat we een ecologisch waardevol product gebruiken, dat ons van fossiele brandstoffen en klimaatverandering afhelpt, het bosecosysteem in stand houdt en daarmee de lokale economie ondersteunt. Al deze functies dragen bij aan de circulaire bio-economie waar we naartoe moeten.

Onlangs hebben we helaas te maken gehad met vreselijke overstromingen; spelen bossen een rol in het voorkomen hiervan en hoe dan?

Jazeker, ikzelf onderzoek de relatie tussen bos en omgeving en ook de watercyclus. Bossen blijken zeer waterregelend en waterbergend te werken. Ze dragen dus bij aan de preventie van overstromingen. Bossen recycleren ook water doordat ze het verdampen; zo produceren ze dus neerslag, dat weer belangrijk is voor landbouw en voedselvoorziening. Zo blijkt 50 tot 80% van de neerslag in grote landbouwgebieden van de wereld, zoals China en Argentinië, te komen uit bossen, niet uit oceanen. Hierbij spelen de bossen van Europa en Siberië een belangrijke rol.

Is België klaar voor meer houtgebruik?

Ik denk van wel. Houtbouw bijvoorbeeld zit in de lift. Maar we moeten wel zorgen voor goede informatie zodat men meer vertrouwd raakt met technische en ecologische aspecten en mogelijkheden. De juiste voorlichting, bekendheid met normen en certificering, kunnen een enorme boost geven aan hout. Bovendien kunnen overheden het goede voorbeeld geven. En we moeten de vooroordelen wegnemen. Zo zou hout minder brandveilig zijn, terwijl testen en onderzoeken het omgekeerde hebben aangetoond. Hout biedt bij brand meer stabiliteit, houtbouw draagt langer en geeft mensen meer tijd om te evacueren dan bijvoorbeeld gewapend beton.

Hout is een biologisch materiaal. Het straalt daardoor leven uit. Het geeft een ziel aan het interieur en straalt een zekere warmte uit. De enorme variatie in houtsoorten reflecteert de biodiversiteit. Esthetisch gezien is het aangenaam. Hout is dus een erg boeiend materiaal. Koop je houten producten met een duurzaamheidslabel, dan weet je bovendien dat je het juiste ding gedaan hebt voor klimaat en biodiversiteit.